U Čileu i u svim zemljama u koje su stigli hrvatski doseljenici ili gdje postoji hrvatska dijaspora, obitelji nastoje na najbolji mogući način očuvati kulturu življenja i običaje koje su im ostavili njihovi preci. Iako se to može razlikovati u svakoj kući, suština proslave i želja za nadolazeću godinu je uvijek ista: oživjeti duh nade i dobre želje za razdoblje koje će započeti. Kroz nekoliko priča u većoj ili manjoj mjeri u ovom ćemo članku reći nešto više o očuvanju hrvatskih običaja u Čileu i hrvatskoj ostavštini koja je ovdje još uvijek prisutna.
En Chile, y en todos los países que llegaron inmigrantes o existe diáspora croata las familias tratan de rescatar los mejores usos y costumbres que les dejaron sus antepasados. Si bien puede variar en cada casa, la esencia para el año entrante es siempre la misma: revivir el espíritu de esperanza y buenos deseos para el periodo que va a comenzar.A través de un par de historias con mayor o menor medida este artículo representativo les dará a conocer un poco más de las cosas que pasan en Chile y el legado croata que aún se mantiene.
Nostalgija: La historia de Sandra Jaman Gospodnetić / Nostalgija: Priča Sandre Jaman Gospodnetić
Koji Frane? Frane panadero? En este caso cómo cariñosamente se nombraba a las personas para identificarlas por su oficio respecto de otras personas con el mismo nombre.Cuando era niña en Punta Arenas (ciudad del extremo sur de Chile), la fiesta del Año Nuevo se desarrollaba en un ambiente puramente croata para las personas que como yo, habíamos nacido en Chile, pero nuestra sangre era croata. Todos los tíos tenían en mi infancia y adolescencia nombres como Frane, Jure, Ivan, Mateo, Ivo, Ive Marko, Petar y Dušan.
Koji Frane? Frane pekar? U ovom slučaju, tako su ljudi s ljubavlju nazivani da ih identificiraju po njihovoj trgovini u odnosu na druge ljude s istim imenom. Kada sam bila djevojka u Punta Arenasu (gradu na krajnjem jugu Čilea) novogodišnja zabava održana je u hrvatskom okruženju za ljude poput mene koji su rođeni u Čileu, ali naša je krv bila hrvatska. Svi ujaci imali su u djetinjstvu i adolescenciji imena kao što su Frane, Jure, Ivan, Mateo, Ivo, Ive Marko, Petar i Dušan.
Foto 1: La Fe siempre está presente en la familia croata. Foto familiar junto Sor Maristela Goić (Año 1966)/Slika 1: Vjera je uvijek prisutna u hrvatskoj obitelji. Obiteljska fotografija zajedno sa s. Maristelom Goić (godina 1966.)
Eran unas fiestas de Año Nuevo, en donde reinaba la camaradería, la alegría y las buenas costumbres. Veía en ese entonces llegar a mi mamá con un gran plato de loza inglesa repleto de pršurata para el aperitivo. Pršurata que estaban recién fritas con un calor impensable para Magallanes en el mes de diciembre. Estas las acompañaban con unas copas de rakja traída por un tío que acababa de llegar de Croacia, y que generosamente la regaló para la ocasión, pero era impensable que hubiera pršurata, sin que fuera acompañado del mejor pršut de Tierra del Fuego. Este era elaborado por mi nono Petar Gospodnetić, nacido en Dol, Isla de Brać.
Bili su to novogodišnji blagdani,u kojima je vladala prijateljstvo, radost i lijepo ponašanje. U to sam vrijeme upamtio kako je moja majka dolazila s velikim tanjurom engleskog posuđa punog pršurata za predjelo. Pršurate koje su pržene na nezamislivoj vrućini, za Magellana, u sredini prosinca. Poslužili su ih s nekoliko čaša rakije koje je donio stric koji je upravo stigao iz Hrvatske i koji ju je velikodušno darovao za tu prigodu, ali bilo je nezamislivo da postoji pršurata, a da je ne prati najbolji pršut Tierra del Fuego. Ovo mi je ispričao moj nono Petar Gospodnetić, rođen u Dolu na otoku Braću.
Foto 2: Mi mamá y yo en el Hrvatski Dom de Punta Arenas para un festejo de año nuevo. Año 1985 /Slika 2: Moja mama i ja u Hrvatskom domu u Punta Arenasu za proslavu Nove godine. Godina 1985.
A la hora de la comida, se servía la típica “centolla magallánica” (Especie de gran cangrejo muy apreciado por su deliciosa carne) grancigula creo que se dice en croata, seguido con un tierno cerdo criado en la estancia de mi nono. De postre el štrudel croata, y a media noche hrstula, nuevamente pršurata, chocolates variados y la torta croata de nuez, acompañada de Orahovac y kruškovac. Para finalizar el abrazo sincero deseando al consanguíneo lo mejor para el nuevo año.
U vrijeme obroka poslužena je tipična "rakovica" (velika rakovica vrlo cijenjena zbog svog ukusnog mesa) grancigula. Mislim da je tako zovu i na hrvatskom, nakon čega slijedi odojak, uzgojen na ranču moga none. Za desert štrudel hrvatski, a u ponoć hrstula, opet pršurata, raznovrsne čokolade i hrvatski kolač od oraha, uz likere orahovac i kruškovac. Za kraj šaljem iskreni zagrljaj, a svima posebno svom krvnom srodstvu želim sve najbolje za novu godinu.
Mi Año Nuevo en Santiago después de muchos años he mantenido en lo posible la tradición culinaria, pero ya no están barba Frane, Jure, Jakov, teta Nina, teta Franka, etc…/ Moja Nova godina u Santiagu nakon mnogo godina čuvala sam koliko god je to moguće kulinarske tradicije, onih kojih više nema barba Frane, Jure, Jakov, Nina tit, Franka tit, itd ...
Foto 3: Branimir & Klis, Sandra y Darinka / Slika 3: Branimir & Klis, Sandra i Darinka
Pero en cada hrstula, pršurata, orahovac, pršut, están todos junto a mí. Los quiero y nunca los olvidaré. Ellos son la esencia de mí existir junto con mis hijos Branimir y Darinka. Živili! Ali u svakoj hrstuli, pršurata, orahovac, pršut, svega se još sjećam. Volim ih i nikada ih neću zaboraviti. Oni su dio mene koja postoji zajedno sa mojim sinovima Branimirom i Darinkom. Živili!
2019 celebrado en la Capital del Surf del Pacífico Sudamericano / 2019. slavi se u glavnom surferskom gradu Južne Amerike
Mi año nuevo fue muy diferente éste año porque por diferentes motivos no se pudo reunir toda la familia, sin embargo no por eso dejé de celebrarlo. El lugar elegido fue una playa muy famosa en Chile y el Mundo: Pichilemu. Este lugar es famoso por la calidad de sus olas y por tener una de los mejores spot para practicar surf con una vista inmejorable del entorno y mar. Una de las playas de la ciudad se llama Punta de Lobos y siempre te encuentras con personas que vienen desde todas partes del Mundo al Pacífico sur a disfrutar de la bondad agitado mar, además de vivir aquella mezcla de campo y mar tan característica de los pequeños pueblos costeros junto a la amabilidad de sus habitante.
Moja je nova godina ove godine bila posve drugačija jer se iz različitih razloga cijela obitelj nije mogla sastati, ali nisam je mogao ne proslaviti. Odabrano mjesto je bila vrlo poznata plaža u Čileu i svijetu: Pichilemu. Ovo mjesto je poznato po kvaliteti valova i po jednom od najboljih mjesta za surfanje s nenadmašnim pogledom na okolicu i more. Jedna od plaža u gradu naziva se Punta de Lobos i tu uvijek susrećete ljude koji dolaze iz cijelog svijeta do južnog Pacifika kako bi uživali u blgodatima mora, tu se može uživati u mješavini seoskog ugođaja i mora tako karakterističnoj za najmlađe obalne gradove kao i u gostoljubivosti njegovih stanovnika.
Foto 4: Punta de Lobos, Pichilemu. (Vista desde el acantilado hacia los Morros, lugar donde nacen las mejores olas de Sudamérica) /Slika 4: Punta de Lobos, Pichilemu. (Pogled s litice na Morros, gdje se rađaju najbolji valovi Južne Amerike)
A mi refugio de playa llegaron esta vez amigos locales con sus familias y también visitas de Inglaterra. Cada uno hizo lo suyo en cuanto a especialidades culinarias. Se puso en la mesa de todo tipo de platillos deliciosos para comer. Mi aporte con toques de cocina europea balcánica fue preparar un tierno pavo asado al horno que fue marinado en jugos de limón, brandy y zeste de naranja con una cremosa salsa de frutos secos, crema fresca, guindas ácidas y ciruelas negras con toques de Travarica y especias aromáticas. De postre ofrecí puré de castañas con crema Chantilly (estilo Mirko kesten pire čaša). También había papayas típicas en almíbar con crema Chantilly y helado de vainilla (chilean caricas)
Ovaj put, lokalni prijatelji sa svojim obiteljima i posjetitelji iz Engleske stigli su u moje sklonište na plaži. Svatko je radio svoj posao u smislu kulinarskih specijaliteta. Stavilo se na stol sve vrste ukusnih jela za kušanje. Moj doprinos europskoj, balkanskoj, kuhinji bio je pripremiti pečenu puricu koja je marinirana u limunovom soku, rakiji i korici naranče s kremastim umakom od orašastih plodova, svježom kremom, višnjama i crnim šljivama s dodacima travarice i aromatičnih začina. Za desert sam ponudio kesten pire s kremom Chantilly (Mirko kesten pire - čaša stil). Bilo je i tipičnih papaja u sirupu s Chantilly kremom i sladoledom od vanilije (čileanska carica).
Foto 5 (Collage): Pisco, Carnes con salsa de frutos secos y del bosque. También una vista de los fuegos artificiales en medio de las palmeras.
Slika 5 (Kolaž): Pisco, meso s orasima i šumskim umakom i pogled na vatromet usred palmi.
Foto 6: Una buena ocasión para celebrar con una buena “piscola”/ Slika 6: Dobra prilika za slavlje uz dobru "piscolu"
Después de eso fuimos a ver los fuegos artificiales frente al mar, y hay que tratar de llegar una hora antes de medianoche porque se llena cada año más de personas que desean pasar la fiesta junto al mar. Nakon toga smo otišli vidjeti vatromet ispred mora, ali morali smo pokušati stići sat vremena prije ponoći jer se svake godine sve više ljudi žele proveseliti uz more.
Foto 7: Bandas musicales animando a las personas / Slika 7: Glazbene skupine koje animiraju posjetitelje
Normalmente son canciones de inspiración tropical aplicadas a la idiosincrasia local.Son tropicales porque acompañan el ambiente festivo que se genera.Justo cuando dan las 12 de la noche y entramos al año nuevo en todo Chile comienzan a sonar las sirenas de bomberos, luego se entona El himno nacional de la República de Chile, también conocido como Canción Nacional. Momento en el cual todos de pie sin distinción comienzan a cantar:
Puro, Chile, es tu cielo azulado,
puras brisas te cruzan también,
y tu campo de flores bordado
es la copia feliz del Edén.
Majestuosa es la blanca montaña
que te dio por baluarte el Señor,
y ese mar que tranquilo te baña
te promete futuro esplendor.
Obično su to pjesme tropske inspiracije koje se primjenjuju na lokalnu idiosinkraziju. Oni su tropski jer prate svečanu atmosferu koja se stvara.Upravo u ponoć ulazimo u novu godinu i po čitavom Čileu počinju odzvanjati vatrogasne sirene, tada se pjeva himna Republike Čile, poznata i kao nacionalna pjesma. Trenutak je to u kojem svi stoje i bez razlike počnu pjevati:
Sjajni, Čile, to je tvoje plavičasto nebo,
čisti povjetarac koji te preplavljuje
i tvoje izvezeno cvjetno polje
To je sretna preslika Edena.
veličanstvena je bijela planina
koju ti je Gospod dao kao branik,
i to mirno more koje te oplakuje
obećava ti buduću raskoš.
Foto 8: Nuestro mar que tranquilo nos baña…/ Fotografija 8: Naše mirno more oplakuje nas ...
Junto a las 12 uvas que hay que comer por cada mes que vendrá, las alegres canciones de fiesta, el vino espumante, las lentejas y otras tantas tradiciones europeas con mezcla local (algunos usan ropa interior color amarillo para la buena suerte o salen a pasear con una maleta para tener viajes) otros nos damos los bendecidos abrazos y recordamos a los que ya partieron no sin derramar disimuladamente más de alguna lagrima dado el sentimiento que está a flor de piel.
Les enviamos un abrazo muy apretado y con cariño a todos los croatas, descendientes y amigos de la diáspora en el lugar que estén del Mundo, claro está sin dejar de lado a los habitantes nativos de Hrvatska.
Para todos ustedes los mejores deseos para que se cumplan todas sus metas y felicidades de éste año 2019 que acaba de comenzar.
Saludos desde Chile central.
Mirko.
Uz 12 bobica grožđa koje morate pojesti za svaki mjesec koji će doći, vesele party pjesme, pjenušavo vino, leću i mnoge druge europske tradicije s lokalnim miksom (neki nose žuto donje rublje za sreću ili idu u šetnju s kovčegom kako bi više putovali) mi drugi se obasipamo zagrljajima i sjećamo se onih kojih više nema ne puštajući pritom više od par suza. Šaljemo vrlo bliski i nježni zagrljaj svim Hrvatima, potomcima i prijateljima dijaspore na svim mjestu u svijetu, naravno ne ostavljajući po strani domaće stanovnike Hrvatske. Želim vam sve najbolje te da vam se ispune svi vaši ciljevi u ovoj 2019. godini koja je tek počela.
Pozdrav iz središnjeg Čilea. Mirko.
